ANA VƏ KÖRPƏ
Uşaqların yaş dövlərinin xüsusiyətləri I hissə -Çağalıq dövrü
20.07.2012 14:46
Yaş dövrlərinin xüsusiyyətləri
Yaş dövləri uşaq psixalogiyasının ən mühim və hələ lazimi səviyyədə araşdırılmamış problemlərindəndir. Onun düzgün müəyyənləşdirilməsi hər bir dövrdə müvaffiq təlim- tərbiyyə işlərinin aparılmasına imkan yaradır.
İnkişaf fasiləsiz, dayanmadan davam etdiyinə görə bir yaş dövrünün yaxud digərinin nə vaxt başlanmasını dəqiq müəyyənləşdirmək çətindir. Amma inkişaf fərdi planda qeyri bərabər-diskret gedə bilir, onun cərəyanı, gedişi sürətlənə, arta və azala bilir, keyfiyyət fərqi nəzərə çarpır. Lakin fərdi xüsusiyyətlərdən aslı olmayaraq qanunauyğunluq belədir; uşaq inkişafın bütün mərhələlərini ardıcıl və fasiləsiz keçir.
Fərdi inkişaf prosesi (ontogenez) iki mərhələdən keçir. İlkin mərhələ döl ana bətnində inkişafı dövrünü əhatə edir və o, antenatal (prenatal) ontogenetik inkişaf adlanır. Digər mərhələ isə uşağın anadan olandan ömrünün sonunadək olan müddətdirki, ona postnatal ontogenetik inkişaf deyilir.
Uşağın anadan gəlmə prosesi böhran və güclü stress kimi qiymətləndirilir,çünki dölün ana ilə qan əlaqəsi kəsilir və ona yad olan mühitə düşür. Uşağın ilk günlərdə çəkisini itirməsi orqanizmin bütün fizioloji mexanizmlərinin yenidən qurulması, yeni şəraitə uyğunlaşmasını göstərir.
Uşağın inkişafının ayrı- ayrı mərhələlərində psixikanın müxtəlif istiqamətlərdə inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaranır. Psixi fəaliyyətin güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Belə yaş dövrləri psixi xüsusiyyət və keyfiyyətın inkişafı üçün nisbətən əlverişli olarsa, həmin
dövrləri sensitiv dövrlər adlandırmaq olar. Məsələn, nitqin inkişafı üçün 1 yaşdan 5 yaşa qədərki dövr, riyazi qabiliyyətlərin formalaşması üçün 15-20 yaş sensitiv dövr hesab olunur.
Yaş dövləri uşaq psixalogiyasının ən mühim və hələ lazimi səviyyədə araşdırılmamış problemlərindəndir. Onun düzgün müəyyənləşdirilməsi hər bir dövrdə müvaffiq təlim- tərbiyyə işlərinin aparılmasına imkan yaradır.
İnkişaf fasiləsiz, dayanmadan davam etdiyinə görə bir yaş dövrünün yaxud digərinin nə vaxt başlanmasını dəqiq müəyyənləşdirmək çətindir. Amma inkişaf fərdi planda qeyri bərabər-diskret gedə bilir, onun cərəyanı, gedişi sürətlənə, arta və azala bilir, keyfiyyət fərqi nəzərə çarpır. Lakin fərdi xüsusiyyətlərdən aslı olmayaraq qanunauyğunluq belədir; uşaq inkişafın bütün mərhələlərini ardıcıl və fasiləsiz keçir.
Fərdi inkişaf prosesi (ontogenez) iki mərhələdən keçir. İlkin mərhələ döl ana bətnində inkişafı dövrünü əhatə edir və o, antenatal (prenatal) ontogenetik inkişaf adlanır. Digər mərhələ isə uşağın anadan olandan ömrünün sonunadək olan müddətdirki, ona postnatal ontogenetik inkişaf deyilir.
Uşağın anadan gəlmə prosesi böhran və güclü stress kimi qiymətləndirilir,çünki dölün ana ilə qan əlaqəsi kəsilir və ona yad olan mühitə düşür. Uşağın ilk günlərdə çəkisini itirməsi orqanizmin bütün fizioloji mexanizmlərinin yenidən qurulması, yeni şəraitə uyğunlaşmasını göstərir.
Uşağın inkişafının ayrı- ayrı mərhələlərində psixikanın müxtəlif istiqamətlərdə inkişafı üçün daha əlverişli şərait yaranır. Psixi fəaliyyətin güclənməsi üçün optimal vaxt mövcuddur. Belə yaş dövrləri psixi xüsusiyyət və keyfiyyətın inkişafı üçün nisbətən əlverişli olarsa, həmin
dövrləri sensitiv dövrlər adlandırmaq olar. Məsələn, nitqin inkişafı üçün 1 yaşdan 5 yaşa qədərki dövr, riyazi qabiliyyətlərin formalaşması üçün 15-20 yaş sensitiv dövr hesab olunur.
Çağalıq dövrü
Uşağın anadan olduğu andan 1 yaşadək. Bu dövr üçün aparıcı fəaliyyət növü böyüklərlə bilavasitə emosional ünsiyyətdir. Bu ünsiyyətin daxilində və onun fonunda görmə, eşitmə,əzələ-hərəkəti hissiyatlarla nizamlanan sensomotor və səmti hərəkətlər yaranır. Bu yaş dovrünün ən mühüm cəhəti uşağü əhatə edənlərlə ünsiyyətə və emosional əlaqələrə ehtiyac duymasıdır. Əgər belə ünsiyyət vaxtında təmin edilmərsə, onda uşağın psixi inkişafı ləngiyir.
Uşaq ayaq açan zaman ünsiyyət və özü üçün yeniliklər açmaq imkanları genişlənir və məhz bu vaxt 1 yaş böhranını keçirir.
Uşağın anadan olduğu andan 1 yaşadək. Bu dövr üçün aparıcı fəaliyyət növü böyüklərlə bilavasitə emosional ünsiyyətdir. Bu ünsiyyətin daxilində və onun fonunda görmə, eşitmə,əzələ-hərəkəti hissiyatlarla nizamlanan sensomotor və səmti hərəkətlər yaranır. Bu yaş dovrünün ən mühüm cəhəti uşağü əhatə edənlərlə ünsiyyətə və emosional əlaqələrə ehtiyac duymasıdır. Əgər belə ünsiyyət vaxtında təmin edilmərsə, onda uşağın psixi inkişafı ləngiyir.
Uşaq ayaq açan zaman ünsiyyət və özü üçün yeniliklər açmaq imkanları genişlənir və məhz bu vaxt 1 yaş böhranını keçirir.
No comments:
Post a Comment